Œladami ksišżšt pomorskich
In den Fußstapfen der Pommerschen Herzöge
 
     
 

RUINY KLASZTORU CYSTERSÓW ELDENA k. GREIFSWALDU
KWATERY KSIĄŻĘCEJ i SIEDZIBY URZĘDU
(od około 1540 do 1625 roku)

Rys. 1: Ruina Eldeny. Rok 1825 (Friedrich, C. D.)

 

Historia

  • utworzony przypuszczalnie w 1199 roku przez mnichów-cystersów z Dargun po opuszczeniu własnego klasztoru Ţ klasztor macierzysty: Esrom na Zelandii (Dania)
  • podarowanie warzelni soli nad rzeką Ryck przez Martina Monetariusa Ţ dokument potwierdzający darowiznę wystawiony w roku 1193 przez księcia Jaromara I
  • 1204 - potwierdzenie ufundowania klasztoru przez papieża Innocentego III
  • wspieranie działalności osadniczej przez mnichów na terenach przyklasztornych
  • 1249 - prawa rynkowe na rzeką Ryck (Gripheswald lub Greifswald) przekazane księciu Warcisławowi III w formie lenna przez opata Eldeny
  • 1250 - nadanie Greifswaldowi praw miejskich
  • po oficjalnym wprowadzeniu reformacji w pomorskich księstwach w grudniu 1534 roku - sekularyzacja klasztoru i utworzenie w nim urzędu książęcego przez księcia Filipa I
  • utworzenie w budynkach klasztornych mieszkań dla księcia, jego orszaku oraz pomieszczeń administracyjnych i mieszkalnych dla dyrektora urzędu
  • ostatni opat oraz pozostali mnisi mogli pozostać w klasztorze do końca życia
  • w kościele klasztornym odprawiano msze święte dla mieszkańców gminy
  • od XIV wieku kościół funkcjonuje jako książęca krypta Ţ Bogusław IV i jego małżonka Jutta, Warcisław VI, Eryk II, Anna (druga żona Bogusława X, polska księżniczka) znaleźli tam swoje ostatnie miejsce spoczynku
  • uszkodzenia na budynkach podczas wojny trzydziestoletniej
  • 28 marca 1634 ostatni książę pomorski Bogusław XIV przekazuje urząd Eldeny uniwersytetowi
  • lata 1638, 1665, 1678, 1684 - rozbiórka murów klasztornych przez wojska szwedzkie w celu pozyskania materiału do budowy szańca u ujścia rzeki Ryck, remont oraz rozbudowa budowli warownych w Greifswaldzie i Stralsundzie
  • lata 1728 i 1733-35 rozbiórka murów kościoła klasztornego przez uniwersytet w celu pozyskania kamieni do budowy domków profesorskich i innych budynków uniwersyteckich, pomieszczeń mieszkalnych i gospodarczych dla akademickiego urzędu Eldeny oraz tamtejszego więzienia
  • w tym okresie następuje dobudowa do zachodniej części kościoła dwóch chałup dla wyrobników; do roku 1837 wschodnie skrzydło klauzury wykorzystywano jako stodołę
  • lata 1827-1831 - prace porządkowe na terenie przyklasztornym, likwidacja obu chałup oraz naprawa i zabezpieczenie pozostałych murów
  • włączenie ruiny do kompleksu parkowego według projektu C. F. Halligera, nadwornego ogrodnika księcia zu Putbus
  • 1843 - wmurowanie płyt nagrobkowych w zachowane ściany budynku klasztornego
  • krótko po II wojnie światowej ponowna rozbiórka murów w celu pozyskania materiału budowlanego oraz częściowy wyrąb drzew; stopniowe zaniedbanie parku
  • od 1950 prace konserwatorskie i zabezpieczenie zachowanych elementów budowli

Abb. 2: Litografia, P. Menzel, rok 1850

 

Historia i kształt architektury:

  • budynek czteroskrzydłowy: na północy kościół i przylegający od południa dwupiętrowy budynek klauzury
  • dziedziniec wewnętrzny klasztoru zamknięty z każdej strony dwupiętrowym krużgankiem
  • w połowie południowego ramienia krużganka - lawatorium (pomieszczenie zaopatrzone w wodę) w formie centralnie umieszczonego siedmiokąta
  • kościół - trójnawowy, bazylika z kolumnami, nawą poprzeczną i niemal kwadratowym chórem i bocznymi kaplicami i wielokątnym zamknięciem z cegły
  • fasada zachodnia ozdobnie stylizowana; na końcu północnego rzędu kolumn wieża; na końcu południowego szpaleru kolumn w nawie środkowej przypory; bogate zdobienia z licowej ceglanej wimpergi i różnorodne maswerki oraz rozety
  • otwarcie poniżej dużego okna w fasadzie zachodniej jako wejścia dopiero po sekularyzacji, dzisiaj - pełne przejście przez otwór sięgający od ziemi, aż do łuku okiennego
  • środkowa nawa kościoła podzielona na 9 przęseł, nawa poprzeczna podzielona na dwa przęsła i kwadrat
  • czas budowy kościoła od lat 1215/20 do początku XV wieku z przerwami
  • pierwotny chór z okresu późnoromańskiego prosto zamknięty, ostateczne zamknięcie chóru dopiero w XIV wieku
  • początek budowy budynku klausury prawdopodobnie równolegle ze wzniesieniem skrzydła wschodniego i podjęciem budowy kościoła
  • ukończenie budynku klauzury prawdopodobnie również w tym samym czasie, w którym ukończono budowę kościoła
  • inne budynki, które należały do kościoła: m.in. dom gościnny, browar, młyn, piekarnia, pralnia oraz szpital
  • zachowane po dziś dzień: części kościoła, wschodnia skrzydła klauzury, około 60 m muru okalającego oraz budynek gospodarczy ("stodoła klasztorna") zawierający jeszcze częściowo średniowieczny materiał budowlany
  • jeden z najstarszych zachowanych obrazów klasztoru lub ruiny na rysunku C. D. Friedricha (rys. 1)

Literatura źródłowa/ Fotografie:

  • Rys. 1: Friedrich, C. D.: Ruina Eldeny. Rok 1825. Olej na płótnie. 35 x 49 cm. Berlin, Staatliche Museen, Nationalgalerie (Schloss Charlottenburg). W: Jens Christian Jensen: Caspar David Friedrich. Leben und Werk. Köln 1999, S. 79
  • rys. 2: Litografia według P. Menzel, ok. 1850 r.: Lissok, M., Klosterruine Eldena (Ruiny klasztoru Eldena). 1. Aufl. Regensburg 1997, s. 3.

opracowała: Janin Zorn