RUINY KLASZTORU CYSTERSÓW ELDENA k. GREIFSWALDU
KWATERY KSIĄŻĘCEJ i SIEDZIBY URZĘDU
(od około 1540 do 1625 roku)
Rys. 1: Ruina Eldeny. Rok 1825 (Friedrich, C.
D.)
Historia
utworzony przypuszczalnie w 1199 roku przez mnichów-cystersów z Dargun
po opuszczeniu własnego klasztoru Ţ klasztor macierzysty: Esrom na Zelandii
(Dania)
podarowanie warzelni soli nad rzeką Ryck przez Martina Monetariusa
Ţ dokument potwierdzający darowiznę wystawiony w roku 1193 przez księcia
Jaromara I
1204 - potwierdzenie ufundowania klasztoru przez papieża Innocentego
III
wspieranie działalności osadniczej przez mnichów na terenach przyklasztornych
1249 - prawa rynkowe na rzeką Ryck (Gripheswald lub Greifswald) przekazane
księciu Warcisławowi III w formie lenna przez opata Eldeny
1250 - nadanie Greifswaldowi praw miejskich
po oficjalnym wprowadzeniu reformacji w pomorskich księstwach w grudniu
1534 roku - sekularyzacja klasztoru i utworzenie w nim urzędu książęcego
przez księcia Filipa I
utworzenie w budynkach klasztornych mieszkań dla księcia, jego orszaku
oraz pomieszczeń administracyjnych i mieszkalnych dla dyrektora urzędu
ostatni opat oraz pozostali mnisi mogli pozostać w klasztorze do końca
życia
w kościele klasztornym odprawiano msze święte dla mieszkańców gminy
od XIV wieku kościół funkcjonuje jako książęca krypta Ţ Bogusław IV
i jego małżonka Jutta, Warcisław VI, Eryk II, Anna (druga żona Bogusława
X, polska księżniczka) znaleźli tam swoje ostatnie miejsce spoczynku
uszkodzenia na budynkach podczas wojny trzydziestoletniej
28 marca 1634 ostatni książę pomorski Bogusław XIV przekazuje urząd
Eldeny uniwersytetowi
lata 1638, 1665, 1678, 1684 - rozbiórka murów klasztornych przez wojska
szwedzkie w celu pozyskania materiału do budowy szańca u ujścia rzeki
Ryck, remont oraz rozbudowa budowli warownych w Greifswaldzie i Stralsundzie
lata 1728 i 1733-35 rozbiórka murów kościoła klasztornego przez uniwersytet
w celu pozyskania kamieni do budowy domków profesorskich i innych budynków
uniwersyteckich, pomieszczeń mieszkalnych i gospodarczych dla akademickiego
urzędu Eldeny oraz tamtejszego więzienia
w tym okresie następuje dobudowa do zachodniej części kościoła dwóch
chałup dla wyrobników; do roku 1837 wschodnie skrzydło klauzury wykorzystywano
jako stodołę
lata 1827-1831 - prace porządkowe na terenie przyklasztornym, likwidacja
obu chałup oraz naprawa i zabezpieczenie pozostałych murów
włączenie ruiny do kompleksu parkowego według projektu C. F. Halligera,
nadwornego ogrodnika księcia zu Putbus
1843 - wmurowanie płyt nagrobkowych w zachowane ściany budynku klasztornego
krótko po II wojnie światowej ponowna rozbiórka murów w celu pozyskania
materiału budowlanego oraz częściowy wyrąb drzew; stopniowe zaniedbanie
parku
od 1950 prace konserwatorskie i zabezpieczenie zachowanych elementów
budowli
Abb. 2: Litografia, P. Menzel, rok 1850
Historia i kształt architektury:
budynek czteroskrzydłowy: na północy kościół i przylegający od południa
dwupiętrowy budynek klauzury
dziedziniec wewnętrzny klasztoru zamknięty z każdej strony dwupiętrowym
krużgankiem
w połowie południowego ramienia krużganka - lawatorium (pomieszczenie
zaopatrzone w wodę) w formie centralnie umieszczonego siedmiokąta
kościół - trójnawowy, bazylika z kolumnami, nawą poprzeczną i niemal
kwadratowym chórem i bocznymi kaplicami i wielokątnym zamknięciem z
cegły
fasada zachodnia ozdobnie stylizowana; na końcu północnego rzędu kolumn
wieża; na końcu południowego szpaleru kolumn w nawie środkowej przypory;
bogate zdobienia z licowej ceglanej wimpergi i różnorodne maswerki oraz
rozety
otwarcie poniżej dużego okna w fasadzie zachodniej jako wejścia dopiero
po sekularyzacji, dzisiaj - pełne przejście przez otwór sięgający od
ziemi, aż do łuku okiennego
środkowa nawa kościoła podzielona na 9 przęseł, nawa poprzeczna podzielona
na dwa przęsła i kwadrat
czas budowy kościoła od lat 1215/20 do początku XV wieku z przerwami
pierwotny chór z okresu późnoromańskiego prosto zamknięty, ostateczne
zamknięcie chóru dopiero w XIV wieku
początek budowy budynku klausury prawdopodobnie równolegle ze wzniesieniem
skrzydła wschodniego i podjęciem budowy kościoła
ukończenie budynku klauzury prawdopodobnie również w tym samym czasie,
w którym ukończono budowę kościoła
inne budynki, które należały do kościoła: m.in. dom gościnny, browar,
młyn, piekarnia, pralnia oraz szpital
zachowane po dziś dzień: części kościoła, wschodnia skrzydła klauzury,
około 60 m muru okalającego oraz budynek gospodarczy ("stodoła
klasztorna") zawierający jeszcze częściowo średniowieczny materiał
budowlany
jeden z najstarszych zachowanych obrazów klasztoru lub ruiny na rysunku
C. D. Friedricha (rys. 1)
Literatura źródłowa/ Fotografie:
Rys. 1: Friedrich, C. D.: Ruina Eldeny. Rok 1825. Olej na płótnie.
35 x 49 cm. Berlin, Staatliche Museen, Nationalgalerie (Schloss Charlottenburg).
W: Jens Christian Jensen: Caspar David Friedrich. Leben und Werk. Köln
1999, S. 79
rys. 2: Litografia według P. Menzel, ok. 1850 r.: Lissok, M., Klosterruine
Eldena (Ruiny klasztoru Eldena). 1. Aufl. Regensburg 1997, s. 3.