BUDYNKI DAWNEGO KLASZTORU PUDAGLA
NA WYSPIE UZNAM I KSIĄŻĘCY ZAMEK PUDAGLA

rys. 1: Uznamski krajobraz niedaleko zamku Pudagla

Położenie geograficzne:

• Meklemburgia-Pomorze Przednie, powiat Pomorze Wschodnie
• leży na wyspie Uznam niedaleko Bansin, Heringsdorf i Ahlbeck
• na przesmyku pomiędzy jeziorem Schmollensee i Achterwasser
• liczba mieszkańców: 433 (na dzień: 31.12.2003)

Historia klasztoru Pudagla:

• utworzony w połowie XII wieku przez księcia Racibora i jego żonę Przybysławę
• obsadzony przez mnichów norbertańskich z Havelberg
• w 1159 roku biskup Adalbert potwierdził wszelkie dobra i podniesienia przyznane klasztorowi
• znajdował się przed grodem Uznam w miasteczku Grobe
• 1184 - przeniesiony stąd do rozpoczętego przez księcia Bogusława nowego budynku klasztornego w południowej części Uznam również w pobliże
• 1307 - postanowiono o przeniesieniu klasztoru do miejscowości Pudagla, realizacja nastąpiła w roku 1309
• pierwotna nazwa Grobe była jeszcze długo używana
• poprzez darowizny, wymianę terytorialną i kupno, norbertanie nabyli do końca XIII wieku większą część wyspy Uznam
• udowodniono, że w celu nabycia gruntów mnisi niejednokrotnie fałszowali dokumenty
• 1535 - zamknięcie klasztoru

Jakie są pozostałości poklasztorne?

• z klasztoru nie zachowało się praktycznie nic
• pozostały jedynie większe elementy średniowiecznego muru okalającego oraz budynek gospodarczy
• budynek gospodarczy zmieniono nie do poznania w XVI i XIX wieku
• budynek gospodarczy = prosta, czworokątna konstrukcja
• funkcjonował w XIX wieku jako gorzelnia (pierwsza gorzelnia spirytusu na wyspie Uznam)
• w późniejszym okresie nieruchomość zaadaptowano na mieszkania

Legendy wokół klasztoru:

• pomiędzy starym klasztorem i zamkiem Mellenthin (niedaleko Pudagli) miało istnieć tajemne przejście podziemne
• jeden z władców zamku Mellenthin rzekomo utrzymywał dzięki temu przejściu romans z jedną z zakonnic pobliskiego klasztoru
• legenda nie wspomina jednak o tym, że klasztor zamieszkiwali jedynie mnisi

rys. 2: Zamek książęcy Pudagla

Książęcy zamek Pudagla:

• po sekularyzacji książę pomorski Ernst Ludwig zlecił w 1574 roku zbudowanie na fundamentach starego klasztoru zamku, jako siedziby wdowiej dla swojej matki Marii von Sachsen
• prosta, dwukondygnacyjna, otynkowana budowla renesansowa o czterospadowym dachu
• budowla ma kształt prostokąta o długości 48,70 m i szerokości 11,50 m
• na rogu od strony południowego wschodu znajduje się cylindryczny wykusz
• od strony dziedzińca wznosi się czworoboczna wieża ze schodami - dzisiaj widać jedynie jego dolną część, w której znajdują się kręte schody
• do roku 1840 wieża posiadała jeszcze wierzchołek wznoszący się wysoko ponad zamek, pokryty obecnie prostym dachem dwuspadowym
• w dach wbudowano małe okienka (tzw. bawole oko)
• portal główny zwieńczony łukiem romańskim obramowano płaskimi pilastrami
• pilastry podtrzymują belkowanie, wspierane dodatkowo w połowie łuku przez wspornik
• drugi portal został przekształcony w okno

  rys. 3: Portal zamkowy i herb Pomorza w Pudagli

• wewnątrz znajdują się pomieszczenia ze sklepieniami kolebkowymi i krzyżowymi
• nad portalem głównym znajduje się duża wapienna tablica z pomorskim herbem i tekstem pamiątkowym
• herby otoczony przez "dzikich mężów" i dwie kolumny: górny rząd: księstwo szczecińskie, pomorskie, kaszubskie, środkowy rząd: księstwo łużyckie, księstwo Rugii, posiadłość Uznam i dolny rząd: posiadłość Barth, hrabiostwo Gützkow (jedyny herb bez gryfa pomorskiego), posiadłość Wolgast
• napis: "Wer Godt vertrawet, hat wohlgebauet, VGG Ernst Ludwig, Herzog zu Stettin Pommern hat dis Haus IFG freundliche lieben Fraw Mutter FrawMarien zu Sachsen, Hertzogin zu Stettin Pommern Witwe zum Leibgedinge Godt gebe zum Geluck erbauet" ... "Anno MDLXXIIII"
• na małych polach krawędziowych odwzorowano broń i instrumenty muzyczne
• dziś w zamku funkcjonuje restauracja

Literatura źródłowa:

• Landesamt für Denkmalpflege Mecklenburg-Vorpommern (Hrg.): Die Bau- und Kunstdenkmale in Mecklenburg-Vorpommern, Berlin 1995
• Adamiak, Josef: Schlösser und Gärten in Mecklenburg-Vorpommern, Leipzig 1980
• Krauß, Neidhardt, Fischer, Egon: Schlösser, Gutshäuser und Parks in Mecklenburg-Vorpommern. Vom Darß bis zum Strettiner Haff, Rostock 2002
• Hormann, Werner: Usedom. Insel zwischen Meer und Haff, Dülmen 2002
• Wurlitzer, Bernd: Usedom, Pforzheim 2001
• Puppe, Volkmar: Usedom und Wollin entdecken, Berlin 2004
• Gesellschaft für pommersche Geschichte und Alterthumskunde (Hrg.): Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Pommern, Stettin 1898

Reprodukcje:

• rys. 1: www.gutshaeuser.de/gutshaeuser_p/pudagla.htm, 20.05.2005
• rys. 2: Ewe, Herbert: Vorpommern. "unsere schöne Provinz", Weimar 1998, s. 109
• rys. 3: Hormann, Werner: Usedom. Insel zwischen Meer und Haff, Dülmen 2002, s. 80

Seminarium: Twierdze i zamki książąt pomorskich
Docent: dr Michael Lissok, Autorka referatu: Juliane Gatomski
Data 06.06.2005