Gramatyka wręczająca młodzieńcowi klucz do wiedzy

Gramatyka wręczająca młodzieńcowi klucz do wiedzy

Eksponat prezentowany w ramach galerii online – Galerii z Gryfem

Rycina na karcie tytułowej dzieła Eilharda Lubinusa, Clavis et fundamenta graecae lingvae […], wydanego w Amsterdamie w oficynie wydawniczej Elzewirów w 1651 roku.
Miedzioryt, papier żeberkowy. Twórca nieznany, 1651 rok.
Eksponat zakupiono do zbiorów Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie w 2019 roku.

Scena przedstawia wnętrze pałacowe z młodą kobietą siedzącą na tronie, z kunsztownie splecionymi w kok włosami, w antykizującej sukni i sandałami na bosych stopach. W prawej, wyciągniętej dłoni trzyma klucz. Palcem wskazującym dłoni lewej pokazuje tekst na stronicy otwartej księgi, leżącej na jej kolanach. Twarz zwraca ku stojącemu przed nią młodzieńcowi ubranemu w kaftan bez kołnierza (wzorowany na kroju ubioru wojskowego z okresu wojny trzydziestoletniej), przewiązany szerokim pasem. Młodzieniec z głową lekko pochyloną w stronę siedzącej kobiety, w prawej dłoni trzyma kapelusz przyozdobiony pękiem strusich piór, lewą w geście przysięgi (?) opiera na stronicy otwartej księgi. Ceremonii przekazania klucza, przyglądają się zza parapetu muru pałacowego czterej starsi mężczyźni.

W zwieńczeniu kompozycji umieszczono zwisającą z gzymsu draperię z tekstem o treści:

EILHARDI LUBINI

CLAVIS

GRAECAE LINGVAE.

Editio nova, acuta, & ab innume=

ris mendis, quibus antehac edi=

tae scatebant repurgata.

Gzyms dodatkowo zdobi tylko częściowo widoczna, girlanda uformowana z liści i owoców. W dolnej części karty, na wydzielonym polu umiejscowiono informację o wydawcy:

AMSTELODAMI,

Apud Ludovicum Elzevirum. 1651

Prezentowana rycina to alegoryczne ujęcie tematu, przekazania młodemu adeptowi nauki, narzędzia [klucza] do zdobywania wiedzy. Przedstawiona na tronie kobieta jest personifikacją Gramatyki, jednej z siedmiu sztuk wyzwolonych, będącą od starożytności po czasy nowożytne fundamentem kształcenia na poziomie niższym w trivium (obejmującym również dialektykę i retorykę). W ikonografii okresu nowożytnego Gramatykę wyobrażano z atrybutami: tabliczką zapisaną literami alfabetu łacińskiego i kluczem (Georg Pencz), księgą i kluczem (Martin de Vos) lub księgą i wskaźnikiem (Cornelis Drebel). Figury męskie to być może personifikacje czterech dziedzin nauczanych na wyższym poziomie edukacji w quadrivium, czyli arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka. Niestety brak charakterystycznych atrybutów towarzyszących postaciom męskim, uniemożliwia ich jednoznaczną identyfikację.

Prezentowana w Galerii z Gryfem rycina pochodzi z ekskluzywnie wydanego słownika Lubinusa, wydrukowanego w najważniejszej i najbardziej prestiżowej w siedemnastowiecznej i osiemnastowiecznej Europie, oficynie wydawniczej Elzewirów (najpierw z siedzibą w Lejdzie później w Amsterdamie). Wydawnictwo słynęło z wysokiego poziomu drukowanych książek, w których stosowano czcionkę zaprojektowaną przez holenderskiego typografa Christophera Dycka. Z Elzewirami współpracowali wybitni myśliciele, uczeni i pisarze tamtych czasów m.in. Kartezjusz, Francis Bacon, John Milton, Molier i Jan Kalwin.

Eilhard Lubinus żyjący w latach 1565 – 1621, profesor Akademii Rostockiej (gdzie czterokrotnie pełnił funkcję rektora w 1603, 1605, 1615, 1620), współcześnie znany jest jako twórca map Rugii i Księstwa Pomorskiego. Tymczasem jego działalność naukowa koncentrowała się przede wszystkim na pracach z zakresu filologii, translatoryki, poezji i teologii. Opracował m.in. wydany po raz pierwszy w 1604 roku znakomity słownik grecko-łaciński Clavis Graecae Lingvae, który doczekał się jedenastu wydań za życia autora i wielu wznowień po jego śmierci (ostatnie ukazało się w formie reprintu w 2010 roku).

Zobacz galerię zdjęć