Rok Bogusława X Wielkiego
Rok 2023 w Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie poświęcono jednemu z najwybitniejszych przedstawicieli pomorskiej dynastii książęcej. Dokładnie 500 lat temu odszedł władca wybitny, książę z rodu Gryfitów, który zasłużenie otrzymał przydomek Wielki. Bogusław X zaznaczył się silnymi związkami z Polską, zarówno politycznie, jak i matrymonialnie poprzez małżeństwo z córką króla polskiego Kazimierza IV Jagiellończyka, Anną Jagiellonką.
W 2023 roku przypadła 500. rocznica jego śmierci, a w 2024 – 570. rocznica urodzin oraz 550. rocznica objęcia władzy w Księstwie Szczecińskim. Dla uczczenia pamięci i przybliżenia sylwetki najsłynniejszego Gryfity w ramach obchodów rocznicy Zamek zaplanował wiele ciekawych wydarzeń oraz publikacji, m.in. polsko-niemiecką sesję naukową poświęconą czasom Bogusława X, polski przekład unikatowego dokumentu z kancelarii książęcej „Inwentarza spuścizny księcia Bogusława X Wielkiego z 1523/1524 roku” oraz monografię księcia autorstwa prof. Edwarda Rymara. Przygotowano także podcasty Niesamowici Gryfici, które przedstawiają słuchaczom najciekawsze wątki i wydarzenia związane z wyprawą do Ziemi Świętej, organizacją państwa czy relacjami księcia z kobietami. Dodatkowo, jubileusz świętowano podczas wydarzeń plenerowych, licznych spotkań i wykładów oraz dzięki przygotowanym wystawom obrazującym najważniejsze fakty historyczne z życia księcia.
Głównym partnerem Roku Bogusława X Wielkiego jest Szczecińska Energetyka Cieplna.
Program obchodów rocznicowych:
Zamkowe Wieczory Książęce
Bogusław X i jego następcy, czyli renesans Gryfitów
O czasach Bogusława X oraz o książęcych fundacjach i dokonaniach Gryfitów epoki renesansu opowiedział Michał Kowgier – przewodnik, znawca dziejów Pomorza i jego władców. Narracji o historii towarzyszyła muzyka klawesynowa z epoki w wykonaniu dr Agnieszki Roguskiej. Wydarzenie poprowadzili dr Wojciech Kral i dr Andrzej Wątorski.
16 kwietnia 2023 r., Sala Anny Jagiellonki
Majówka w Zamku u księcia Bogusława X Wielkiego
Podczas majówki zaplanowano wiele wydarzeń zarówno dla najmłodszych, jak i osób dorosłych. W programie były m.in. legendy i opowieści, które przeniosły odwiedzających do czasów Księstwa Pomorskiego. Prowadzący wraz z dworskimi wesołkami przybliżyli postać Bogusława X Wielkiego – młode lata księcia, jego słynne polowania, podróż do Ziemi Świętej czy morską wyprawę i walkę z piratami. Odbyło się także plenerowe widowisko teatralne, prezentujące m.in: pierwsze spotkanie Bogusława X Wielkiego z Anną Jagiellonką, córką polskiego króla Kazimierza Jagiellończyka oraz wspomnienie uroczystości weselnych i turniejów rycerskich. Wydarzeniu towarzyszył koncert Zespołu Muzyki Dawnej The Medievals.
1-5 maja 2023 r., Dziedzińce Zamku
Zamkowe Wieczory Książęce
Kazanie przy moście, czyli reformacja w Szczecinie
W roku 2023 minęło 500 lat od wygłoszenia pierwszego protestanckiego kazania na terenie Szczecina – jego autorem był Paul vom Rode, przyjaciel samego Marcina Lutra. Owe nauki, pilnie obserwowane przez księcia Bogusława X, stały się kamieniem, uruchamiającym całą lawinę wydarzeń, które w efekcie doprowadziły do przejścia mieszkańców Księstwa Pomorskiego na luteranizm. Wydarzenie poprowadzili dr Wojciech Kral i dr Andrzej Wątorski.
14 maja 2023 r., Sala Anny Jagiellonki
Wystawa plenerowa
Wystawa poświęcona postaci księcia Bogusława X Wielkiego, przygotowana na 569. rocznicę urodzin oraz w związku z obchodami 500-lecia śmierci, prezentuje w 7 segmentach jego biografię, wyznawane idee, działania polityczne, a także relacje z innymi postaciami historycznymi – takimi jak: król Polski Kazimierz IV Jagiellończyk, cesarz Maksymilian I czy papież Aleksander VI Borgia.
Od 3 czerwca 2023 r., Duży Dziedziniec
Wykład pt. Książę Bogusław jako twórca nowożytnego państwa pomorskiego – rycerz, gospodarz, polityk wygłosił prof. Radosław Gaziński, historyk, specjalista w dziedzinie historii nowożytnej Pomorza. Wydarzenie uświetnił koncert zespołu Duo Agion.
5 października 2023 r., Skrzydło Południowe, Sala Gotycka Czerwona
Wielka podróż księcia Bogusława X w krainę literatury
Premiera Tragikomedii o wyprawie do Jerozolimy Najjaśniejszego Księcia Pomorskiego autorstwa Johanna Kitschera.
Spotkanie i rozmowa z prof. Elwirą Buszewicz, autorką przekładu i opracowania krytycznego publikacji (wstępu i przypisów) oraz czytanie fragmentów sztuki przez aktorów szczecińskich scen: Arkadiusza Buszko (reżyseria, choreografia, wykonanie), Joannę Matuszak, Pawła Niczewskiego oraz Konrada Pawickiego.
26 października 2023 r., Sala Anny Jagiellonki
Konferencja naukowa
Bogusław X, życie i działalność renesansowego księcia na Pomorzu i w Europie
Dla uczestników projektu FMP-004-23 Interreg VI A Kultura i zrównoważona turystyka
Celem konferencji była popularyzacja wiedzy o Pomorzu Zachodnim w okresie panowania Bogusława X, z uwzględnieniem kontekstów historycznych oraz miejsca regionu w późnośredniowiecznym i wczesnonowożytnym świecie. Ukazane zostały powiązania z innymi podmiotami państwowymi i stan wewnętrzny monarchii pomorskiej.
Konferencję poprowadził moderator dr hab. Paweł Gut, prof. US, wykłady wygłosili zaproszeni prelegenci z Polski oraz z Niemiec (były one tłumaczone symultanicznie).
23-25 listopada 2023 r., Sala Anny Jagiellonki
Konferencja popularno-naukowa
Społeczne i kulturowe dzieje ewangelików szczecińskich. 500-lecie reformacji w Szczecinie
Dla uczestników projektu FMP-005-23 Interreg VI A Kultura i zrównoważona turystyka
Konferencja miała na celu przedstawienie źródeł reformacji w Szczecinie. Tłem była historia Pomorza oraz kościoła ewangelickiego zarówno w czasach pomorskich, szwedzkich, pruskich i niemieckich, jak i w polskim Szczecinie od 1945 roku po współczesność. Omówiono dorobek kulturalny, materialny i duchowy ewangelików szczecińskich. Przedstawiono działalność literacką, muzyczną i artystyczną, a także rolę społeczną znanych wiernych kościoła luterańskiego, m.in. Hermanna Hakena czy Johannesa Quistorpa. Konferencję poprowadził moderator dr hab. Paweł Gut, prof. US.
2 grudnia 2023 r., Sala Anny Jagiellonki
Spacery tematyczne z przewodnikiem
Spacery z zamkowym przewodnikiem zorganizowane z okazji 522. rocznicy urodzin księcia Barnima IX/XI, syna Bogusława X Wielkiego oraz 500. rocznicy śmierci wybitnego Gryfity.
2 i 16 grudnia 2023 r., Dziedzińce Zamku
Obraz Szczecina w czasach Bogusława X Wielkiego
Podczas spotkania goście dr hab. Paweł Gut, prof. US oraz dr Kamil Biały opowiedzieli m.in. o Szczecinie w czasach Bogusława X, funkcji jaką pełnił szczeciński zamek oraz wpływie zjednoczenia Pomorza przez księcia na gospodarkę miasta.
27 lutego 2024 r., Sala Anny Jagiellonki
Wójtowie zamkowi w czasach Bogusława X Wielkiego
Podczas spotkania znani szczecińscy historycy dr hab. Rafał Simiński i dr hab. Paweł Gut, prof. US opowiedzieli o tym, ile zamków miał książę i jaką funkcję odgrywały one w państwie? Kto nimi zarządzał? Ilu i jacy ludzie pełnili na nich służbę? Jak wyglądała organizacja życia codziennego na zamkach?
26 marca 2024 r., Sala Anny Jagiellonki
Premiera wydania Inwentarza spuścizny księcia Bogusława X Wielkiego z 1523/1524 roku
Pierwsze współczesne wydanie unikatowego dokumentu z kancelarii książęcej Bogusława X Wielkiego. Inwentarz dostarcza bezcennych informacji na temat doczesnego majątku księcia: będących w jego posiadaniu oszczędności, biżuterii, ubrań, broni i innych wyrobów rzemieślniczych.
Wstęp, transkrypcja i przekład: Jerzy Grzelak
Redakcja naukowa: dr hab. Rafał Simiński
16 kwietnia 2024 r., Skrzydło Południowe
Publikacje
Bogusław X Wielki (1454-1523) i jego czasy, tekst: dr Monika Ogiewa-Sejnota
Publikacja w sposób barwny i przystępny przybliża życie i rządy Bogusława X. Opisany przez autorkę książę Pomorza to utalentowany władca i polityk, rycerz, podróżnik, uczestnik początków reformacji i mecenas sztuki, pierwszy, nowożytny inicjator przebudowy zamku w Szczecinie.
Wydawca: Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie
czerwiec 2023 r.
Publikacja do nabycia w Centrum Informacji Kulturalnej i Turystycznej (wejście I).
Tragicocomedia sive de Iherosolomitana profectione Ilustrissimi Principis Pomeriani/ Tragikomedia o wyprawie do Jerozolimy Najjaśniejszego Księcia Pomorskiego, sztuka teatralna Johanna Kitschera z 1501 roku.
Upamiętnia przygody księcia Bogusława X Wielkiego w czasie pielgrzymki do Ziemi Świętej, którą rozpoczął w 1496 roku. Nowe wydanie Zamku Książąt Pomorskich i Książnicy Pomorskiej jest pierwszym polskim przekładem sztuki. Jego tłumaczenia podjęła się prof. dr hab. Elwira Buszewicz, która opracowała również wstęp utworu oraz przypisy.
Wydawcy: Książnica Pomorska w Szczecinie i Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie
wrzesień 2023 r.
Publikacja do nabycia w Centrum Informacji Kulturalnej i Turystycznej (wejście I).
Inwentarz spuścizny księcia Bogusława X Wielkiego z 1523/1524 roku, dokument źródłowy ze wstępem i w opracowaniu Jerzego Grzelaka
Wydawca: Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie
kwiecień 2024 r.
Bogusław X Magnus, książę pomorski 1454-1474-1523. Źródła i komentarze, monografia księcia autorstwa prof. Edwarda Rymara – w przygotowaniu
Wydawca: Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie
Podcasty Niesamowici Gryfici
Niesamowici Gryfici to podcasty Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie o fascynującej historii książęcej dynastii Gryfitów, która przez około 500 lat władała Księstwem Pomorskim.
Podcasty ukazują niezwykłe dzieje Szczecina i Pomorza Zachodniego. To opowieści o władcach i ich problemach, zręcznej polityce i niezręcznych posunięciach, reformach i gospodarce, o przemianach społecznych, głośnych konfliktach i wielkich miłościach.
Seria „Bogusław X Wielki” to historia najwybitniejszego z Gryfitów – Bogusława X (1454-1523), którego dokonania na przestrzeni wieków stały się źródłem zainteresowania kronikarzy, uczonych, badaczy i powieściopisarzy.
Podcastów można wysłuchać na Spotify, Youtube oraz na stronie Zamku.
Wystawy
W przygotowaniu wystawa: Ethica Pomeranica albo Zwierciadło pomorskie – Bogusław X, książę pomorski i jego czasy w dokumentach i zabytkach ze zbiorów polskich
***
Bogusław X Wielki (1454-1523) to najbardziej zasłużony władca Księstwa Pomorskiego, którego życie i dokonania na przestrzeni wieków stały się źródłem zainteresowania najpierw kronikarzy a później uczonych, badaczy i powieściopisarzy. Jego wczesne dzieciństwo i lata młodzieńcze są współcześnie mało znane z racji braku zachowanych materiałów źródłowych. Książę po śmierci ojca Eryka II w 1474 roku, jako jedyny męski przedstawiciel dynastii Gryfitów objął rządy w zjednoczonym Księstwie Pomorskim. Przez cały okres panowania prowadził błyskotliwą i zręczną politykę tak wewnętrzną jak i zagraniczną, otaczając się światłymi doradcami i zyskując sojuszników na dworach królewskich Jagiellonów w Krakowie i Habsburgów w Innsbrucku. Do jego niewątpliwych sukcesów i największych osiągnięć politycznych należy zaliczyć uniezależnienie się od silnego sąsiada – Marchii Brandenburskiej (książę, a także jego następcy stali się bezpośrednimi lennikami cesarza, a nie jak dotychczas elektorów brandenburskich).
Książę dwukrotnie wchodził w związek małżeński. Pierwszy z Małgorzatą brandenburską (córką elektora Fryderyka II Żelaznego) – owiany aurą skandalu – zakończył się procesem o niewierność, separacją pary i śmiercią (naturalną) księżnej. Drugi z Anną Jagiellonką (córką króla polskiego Kazimierza IV Jagiellończyka) – opisywany przez kronikarzy jako nad wyraz szczęśliwy – dał księciu upragnionych następców, lenna ziem bytowskiej i lęborskiej oraz imponujący, w wysokości 32 000 złotych reńskich posag (ostatecznie nigdy nie przekazany w całości stronie pomorskiej).
Książę w latach 1496-1498 odbył podróż do Ziemi Świętej odwiedzając m.in. dwór Maksymiliana I Habsburga i w drodze powrotnej papieski w Rzymie. Podczas wyprawy do Jerozolimy stoczył na Morzu Śródziemnym bitwę morską z Turkami. Bitwa ta, już za życia Bogusława przeszła do legendy i stała się kanwą sztuki teatralnej, gloryfikującej czyny księcia.
Z wyprawy do Ziemi Świętej Bogusław powrócił na Pomorze w chwale obrońcy wiary chrześcijańskiej, z tytułem rycerza Grobu Bożego w Jerozolimie i z poświęcanym mieczem – darem od papieża Aleksandra VI (miecz zaginął podczas ostatniej wojny światowej).
W trakcie swojego panowania Bogusław zreformował średniowieczny ustrój państwa i poprzez centralizację i nową organizację dworu wzmocnił władzę książęcą, z powodzeniem przeprowadził reformy gospodarcze – a dzięki m.in. cesarskiemu przywilejowi bicia własnej monety – także finansowe. Zwiększył siły zbrojne księstwa. Zadbał o rozwój rodzimego uniwersytetu w Greifswaldzie, zatrudniając wybitnych uczonych poznanych podczas wyprawy. Zainspirowany dworem saskim Fryderyka III Mądrego zwrócił się w kierunku historii własnego kraju. Z jego inicjatywy rozpoczęto badania, które zaowocowały powstaniem pierwszej kroniki pomorskiej Pomerania napisanej przez teologa i reformatora Johannesa Bugenhagena (prace nad kroniką uczony zakończył w 1518, czyli jeszcze za czasów księcia).
Chociaż pod koniec życia Bogusław wycofał się z życia publicznego i prowadził beztroskie życie, to pozostawił swoim następcom nowoczesne państwo, usprawnione i wzmocnione dzięki przeprowadzonym reformom: administracyjnej, sądowniczej i finansowej. W pamięci potomnych pozostał wybitnym władcą, twórcą wczesnonowożytnego państwa pomorskiego, jedynym przedstawicielem dynastii pomorskiej zasłużenie obdarzonym przydomkiem Wielki.
