Wielka Mapa Księstwa Pomorskiego

Wielka Mapa Księstwa Pomorskiego – arcydzieło sztuki kartograficznej

Eksponat prezentowany w ramach galerii online – Galerii z Gryfem

Mapa wydana w formacie 2,21 x 1,25 m przedstawia w skali 1:235000 cały obszar Księstwa Pomorskiego z początku XVII w. wraz z wyspami: Rugią, Uznamem i Wolinem. Stworzył ją Eilhard Lubinus – ceniony na dworze Gryfitów niemiecki teolog, poeta, matematyk i kartograf, jeden z najznakomitszych umysłów epoki renesansu. Wielka mapa powstała na zlecenie księcia Filipa II i miała pokazywać potęgę Księstwa Pomorskiego.

Lubinus prace kartograficzne rozpoczął w 1610 r., opracowanie rysunku mapy trwało przez cały rok 1613. Rok później Lubinus zdecydował się przyozdobić swoje dzieło widokami miast – to zadanie powierzono mieszkającemu w Szczecinie malarzowi Johannowi Wolfartowi, który wykonał 15 rycin miast, pozostałe 34 są autorstwa Nicolasa Geilkerckiusa. Wewnętrzną ramę mapy tworzą tarcze herbowe 353 rodzin szlacheckich, 21 tarcz pozostało pustych, ponieważ niektóre rody, pomimo ponagleń księcia, nie nadesłały na czas swoich godeł herbowych. Mapa zawiera również drzewo genealogiczne 19 książąt rugijskich, a także drzewo ze 157 imionami i portretami książęcymi, począwszy od legendarnego Świętobora. Mapę uzupełnia opis Pomorza przedstawiony w siedmiu kolumnach.

Wejdź do wirtualnej galerii i zobacz zdjęcia Wielkiej Mapy Księstwa Pomorskiego – każde ze zdjęć przedstawia jeden fragment mapy

Na przełomie lat 1617/1618 rozpoczęły się prace miedziorytnicze powierzone Nicolasowi Geilkerckiusowi w Amsterdamie, który sporządził mapę z 12 płyt miedziorytniczych. Próbne odbitki sporządzono w 1618 r. Nakład mapy wyniósł 20-30 egzemplarzy. Planowanego nakładu 500 egzemplarzy nie osiągnięto z powodu złej jakości papieru i wybuchu wojny trzydziestoletniej. Płyty z mapą, które zaginęły podczas wojny przypadkowo odnaleziono w 1756 r. w Greifswaldzie, rok później wykupił je greifswaldzki księgarz Johann Hacob Weitbrecht i  przekazał do Hamburga, gdzie w 1758 r. wykonano kilkadziesiąt odbitek mapy.

Warto dodać, że Wielka Mapa Księstwa Pomorskiego funkcjonuje również w formacie atlasowym, który odpowiada wielkości mniej więcej jednego z dwunastu arkuszy pierwodruku. Decyzja o redukcji mapy do wersji atlasowej wynikała m.in. ze zbyt niskiego nakładu Wielkiej Mapy Księstwa Pomorskiego oraz zbyt dużych kosztów produkcji mapy w wersji oryginalnej.

Zobacz galerię zdjęć Wielkiej Mapy (II wersja atlasowa) Eilharda Lubinusa z 1638 roku

Wielka Mapa Księstwa Pomorskiego miała wiele wydań i stanowiła bazę dla późniejszych kartografów. Kopie mapy, które można znaleźć w pomorskich muzeach pochodzą z 1926 r. (wydane z inicjatywy Szczecińskiego Towarzystwa Historii Pomorza i Starożytności). Zachowało się ich niewiele, tylko nieliczne przetrwały wojnę. W Niemczech został wydany reprint w skali 1:1 (1980 r.), w Polsce mapę wydano dwukrotnie w 1989 r. i 2001 r. Oryginały z 1618 r. i 1758 r. posiadają tylko niektóre biblioteki i muzea (jeden egzemplarz znajduje się w kolekcji prywatnej).

Doskonale zachowany egzemplarz oryginalnej mapy z 1758 r. znajduje się również w Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie w Skrzydle Północnym, w Gabinecie Lubinusa (aktualnie Skrzydło Północne jest niedostępne dla zwiedzających).