wróć do poprzedniej strony
Książę Bogusław X Wielki (1454–1523)
Syn Eryka II, księcia wołogoskiego, z linii wywodzącej się od Barnima IV (której przedstawiciele panowali do końca istnienia Księstwa Pomorskiego) i Zofii pomorskiej, córki Bogusława IX, księcia słupskiego, z linii Gryfitów wywodzącej się od Bogusława V Wielkiego (których gałąź wymarła wraz z Erykiem I). Wychowany na krakowskim dworze wraz z synami Kazimierza Jagiellończyka przez Jana Długosza. Bogusław współrządził Księstwem Wołogoskim z ojcem Erykiem II, gdzie po jego śmierci w 1474 r. objął samodzielne rządy. Do śmierci stryja Warcisława X (1478 r.) współrządził z nim Księstwem Szczecińskim. W 1478 r. skupił w swym ręku samodzielne rządy nad całym Księstwem Pomorskim tj. trzema jego zasadniczymi częściami: Księstwem Wołogoskim po ojcu Eryku II, Księstwem Szczecińskim po stryju Warcisławie X i Księstwem Słupskim, do którego prawa nabył od matki Zofii pomorskiej.
Po wojnie z Brandenburgią, roszczącą sobie prawa do władania Księstwem Szczecińskim, zawarł w Przęcławiu (dziś Prenzlau w Niemczech) w 1479 r. układ z Hohenzollernami uznający lenną podległość Księstwa Pomorskiego od Brandenburgii. Przedtem poślubił Małgorzatę brandenburską, córkę elektora Fryderyka II Żelaznego Hohenzollerna. W 1493 r. w Pyrzycach zawarł z Brandenburgią układ, który uchylał lenną zależność Księstwa Pomorskiego wobec Brandenburgii za cenę zagwarantowania sukcesji Hohenzollernów w księstwie po wymarciu rodu Gryfitów.
Po śmierci Małgorzaty brandenburskiej Bogusław poślubił, w 1490 r., córkę króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka, Annę. Ożenek księcia miał związek z pertraktacjami dotyczącymi zwrotu królowi polskiemu lenna w postaci ziemi lęborskiej i bytowskiej, ziem leżących między Księstwem Pomorskim a Pomorzem Gdańskim, odzyskanym przez Polskę od Krzyżaków na mocy pokoju toruńskiego. Ostatecznie uzgodniono, że Bogusław poślubi córkę królewską, a wspomniane ziemie będą stanowiły zastaw jej posagu. Dzięki temu układowi Gryfici nadal władali lennem (wykupili je w 1526 r. od Zygmunta Starego), a król polski miał na tych ziemiach pewnego sojusznika. Zawierając związek z Anną Bogusław nie tyko dawał Gryfitom, poprzez spodziewane potomstwo, a więc szansę na przetrwanie dynastii, ale też wchodził do rozrodzonego rodu Jagiellonów, władającego jedną z największych ówczesnych potęg politycznych – Królestwem Obojga Narodów. Książę stał się tym samym szwagrem trzech kolejnych polskich władców – Jana Olbrachta, Aleksandra i Zygmunta Starego oraz króla Czech i Węgier Władysława. Te koneksje umocniły jego pozycję jako panującego. W 1496 r. Bogusław podjął owianą legendą wyprawę na dwór cesarski Maksymiliana I i do Ziemi Świętej. W drodze powrotnej był też przyjęty przez papieża Aleksandra VI i obdarowany przez niego, jako obrońca chrześcijaństwa, ceremonialnym mieczem. Najważniejszym skutkiem politycznym tej podróży było uzyskanie przez Księstwo Pomorskie bezpośredniej zwierzchności cesarskiej (bez pośrednictwa Brandenburgii). W 1521 r., pod koniec swego długiego panowania, Bogusław X złożył hołd lenny cesarzowi Karolowi V Habsburgowi, stając się księciem Rzeszy. Dołączył w ten sposób do elitarnego grona książąt elektorów, do których należał m. in. margrabia brandenburski, co umocniło pozycję księstwa wobec innych księstw Rzeszy Niemieckiej i zapewniło mu pokój na ponad sto lat. Wspomniana wyprawa przyczyniła się również do otwarcia Pomorza na rodzący się humanizm, co zaowocowało wspaniałym rozwojem kultury dworskiej Księstwa Pomorskiego w XVI i pierwszej połowie XVII w. Z polecenia Bogusława X powstała pierwsza historia księstwa i rodu Gryfitów – Pomerania Jana Bugenhagena (1517).
Żony Bogusława X
1. Małgorzata brandenburska (1450-1489), córka Fryderyka II Żelaznego z rodu Hohenzollernów, elektora brandenburskiego. Małżeństwo zawarto w 1477 w Prenzlau, wesele odbyło się w Szczecinie. Od 1488 r. małżonkowie byli w separacji, wskutek stwierdzenia pozbywania się płodu przez Małgorzatę i jej zdrady. Małżeństwo bezpotomne. Księżna zmarła na zamku we Wkryujściu (dziś Uckermünde w Niemczech), pochowana w kościele Piotra i Pawła w Wołogoszczy (dziś Wolgast w Niemczech).
2. Anna Jagiellonka (1476–1503), jedenaste dziecko i piąta córka króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety austriackiej (Rakuszanki), zwanej „matką królów”. Wychowana na zamku w Grodnie (dziś Białoruś), który był główną rezydencją Kazimierza Jagiellończyka. Tamże podpisano kontrakt ślubny i zawarto ślub per procura (7.03.1490 r.). Wesele odbyło się na zamku w Szczecinie (przebudowany Duży Dom, dzisiejsze skrzydło południowe) 2.02.1491 r. Zmarła na zamku we Wkryujściu (dziś Uckermünde w Niemczech), pochowana w klasztorze cysterskim w Eldenie k. Greifswaldu (dziś Greifswald, Niemcy, zachowane ruiny klasztoru).
Potomstwo
Bogusław i Anna mieli ośmioro dzieci (pięciu synów i trzy córki). Pierworodna była córka Anna. Dwaj synowie panowali kolejno po śmierci ojca: Jerzy I i Barnim IX(XI) (w części szczecińskiej – po ponownym podziale księstwa). Potomstwo Bogusława i Anny pozwoliło przetrwać rodowi Gryfitów jeszcze cztery pokolenia.
