wróć do poprzedniej strony
Nad zdrowiem Gryfitów czuwali lekarze, cyrulicy oraz aptekarz. Należeli oni do grona „zawodowych pracowników dworu” i za swe usługi pobierali wynagrodzenie. Wszyscy, oprócz wykształcenia i doświadczenia, musieli cieszyć się zaufaniem władcy.
Lekarz określany był w źródłach jako Medicus, medicus aulae, medicus aulicus, HoffArzt, Physicus, Leibmedicus, Leibarzt. Nie jest jasne, czy na pomorskim dworze istniała różnica między lekarzem osobistym (Leibarzt) a lekarzem dworskim (Hofarzt).
Barnim Stary jako podstawowy wymóg wobec lekarza wskazał dobre wykształcenie (gelarter physicius oder medicus), Jan Fryderyk dodał jeszcze, iż Medicus powinien być „uczony, staranny i wierny”. Obowiązki lekarzy określały ordynacje dworskie. Według ordynku z roku 1559 wydanego przez księcia Barnima IX/XI lekarz wraz z chirurgiem (Wundarzst) i aptekarzem troszczyć się miał o zdrowie księcia, jego żony, księżniczek, książąt oraz dworu (hofgesindes). Najważniejszym jednak jego pacjentem był sam władca. Musiał mu towarzyszyć we wszystkich, nawet nieodległych, podróżach, w ordynacji Jana Fryderyka z 1575 roku podkreślono, iż dotyczy to podróży tak w obrębie kraju, jak i poza nim. Realizację tego obowiązku przedstawia Filip Hainhofer, pisząc, iż doktor Constantin Oessler przebywał w otoczeniu Filipa II w trakcie polowania w Podlesiu (Friedrichswalde), na Wyspie Chrząszczewskiej, w czasie odwiedzin u księżnej wdowy wolińskiej, Anny Marii brandenburskiej, a także w drodze na sejm do Szczecinka..W czasie epidemii chorób zakaźnych, morowego powietrza i zarazy lekarzowi zatrudnionemu u księcia nie wolno było leczyć poza dworem, choć i w okresach bez zagrożeń zasadą było, iż Hoffmedicus mógł udzielać porad innym chorym jedynie, gdy otrzymał zezwolenie.
Lekarz miał dostęp do tajemnic państwa – była nią także wiedza o stanie zdrowia członków rodu Gryfitów – dlatego wymagano, aby o tym, o co wie i co zostanie mu powierzone milczał „aż do grobu”. Lekarze darzeni przez księcia szczególnym zaufaniem byli powoływani na stanowiska radców książęcych, jak doktor Bernhardus Metellus (zm. 1591), czy Constantinus Desiderius Oessler (1552-1627).
Wysoka pozycja dworska, przejawiająca się w zasiadaniu w czasie posiłków przy pierwszym stole wśród najważniejszych urzędników dworu, czy uzyskiwaniu tytułów radców dworskich, wynikała nie tylko z kompetencji zawodowych i koneksji rodzinnych, a przede wszystkim z faktu, iż lekarz dworski należał do kręgu uczonych reprezentujących przy władcy świat nauki. Snobistyczne ambicje renesansowych, świetnie wykształconych władców, skłaniały ich do otaczania się ludźmi równie dobrze wykształconymi, humanistami, znawcami filozofii, ezoteryki, o rozległej sieci kontaktów naukowo-towarzyskich w całej Europie. Takie cechy mieli lekarze zatrudnieni na dworach Gryfitów.
Oprócz lekarza na dworze zatrudniony był też „dobry, doświadczony cyrulik/Wundtarst/Wundarzt”. Cyrulicy określani bywali mianem chirurgów (Chirurgus) lub balwierzy. Warunkiem otrzymania angażu były rekomendacje i dobre świadectwa. Tak, jak na medyku i innych dworzanach, spoczywał na cyruliku obowiązek zawodowej dyskrecji. Miał być gotowy do pracy „tak w dzień, jak i w nocy”, a trudne zabiegi mógł przeprowadzać tylko za wiedzą lekarza i po konsultacji z nim. Zadaniem cyrulików było przede wszystkim opatrywanie ran, z tego powodu zabierani byli na polowania, gdzie do wypadków dochodziło najczęściej. Towarzyszyli książętom w podróżach; w podróży księcia Jana Fryderyka na dwór cesarski (1565-1566) w jego liczącym 75 osób orszaku znalazł się także „Asmus Lemmecke, Feldscherer oder Wundtartzt”. Niektórzy z chirurgów Gryfitów zyskiwali znaczną sławę, jak Antoni, znawca chorób oczu, o którego poradę zabiegał król Polski Zygmunt August. Chirurdzy pełnili najprawdopodobniej także rolę balsamistów.
Obowiązki farmaceutów dworskich określały ordynacje: mieli oni wykonywać swój zawód sumiennie, wytwarzać lekarstwa z wysokiej jakości, świeżych produktów, dbać o porządek w aptece, skrupulatnie odważać przypisane ingrediencje, zatrudniać wykwalifikowanych współpracowników. Pozycja społeczna aptekarza dworskiego, jako członka służby dworskiej była dość znacząca. Aptekarz, jego pomocnik (Geselle) wraz z apteką polową (feldapoteke) podlegał lekarzowi. Aptekę co kwartał kontrolował medyk, a co pół roku sprawdzał, czy zgromadzone w nich ingrediencje (Materialen) są świeże i dobrej jakości, niespełniające tych wymogów musiały być usunięte.
Dworską służbę zdrowia angażowano na kilkuletnie kontrakty. Lekarz Jana Fryderyka, doktor Bernhardus Metellus zatrudniony został 5 grudnia 1560 roku, początkowo na jeden rok, doktora Constantina Desideriusa Oesslera książę Jan Fryderyk 11 listopada 1583 roku zatrudnił na dwa lata, kontrakty były przedłużane, w roku 1596, 29 września otrzymał Ossler kontrakt na kolejne pięć lat, a w służbie Gryfitów faktycznie był do swej śmierci.
Literatura:
Archiwum Państwowe w Szczecinie, Zbiór Martina Wehrmanna, sygn. 149.
Deutsche Hofordnungen des 16. und 17. Jahrhunderts, hrsg. A. Kern, Bd I, Berlin 1905
A. Aurnhammer, Andreas Hiltebrand•- ein pommerscher Dichterarzt zwischen Späthumanismus und Frühbarock, w: Pommern in der Frühen Neuzeit: Literatur und Kultur in Stadt und Region, hrsg. W. Kühlmann, Tübingen1994, s. 199-225;
G. Bülow, Beitrag zur Krankheitsgeschichte Herzogs Bogislav XIV, w: Baltische Studien, AF, 1881, s. 327-331;
W. Bülow: Geschichte der Apotheke in Barth, w: Baltische Studien, AF, 1880, s. 249–251.
E. Dorsz-Szteke, Obowiązki służby zdrowia na dworze Barnima XI (1501–1573), w: Wiadomości lekarskie, 1977, nr XXX, z. 16, s. 1309- 1311;
E. Dorsz-Szteke, Wynagrodzenie służby zdrowia na dworze książąt szczecińskich w latach 1575–1621, w: Archiwum Historii Medycyny, 1978, nr 41, z. 1, s. 83-88.
M. Ferenc, Dwór Zygmunta Augusta. Organizacja i ludzie, Oświęcim 2014.
E. Jendreyczyk, Die Stettiner Apotheken im 16. und 17. Jahrhundert, w: Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde, 1926;
E. Jendreyczyk, Das älteste pommersche Apothekenprivileg, w: Apotheker –Zeitung, 21/1934;
E. W. Müller, Zur Geschichte der Apotheke in Barth, Baltische Studien AF, 1881, s. 191- 205.
V. N, Von einem pommerschen Arzte des 16. Jahrhundert, w: Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde, 1921, s. 27;
J. Podralski, Służba zdrowia na dworze książęcym w Szczecinie, w: Kronika Szczecina, 1999, s. 51-53.
M. Wehrmann, Zur Geschichte der Apotheke in Pommern, w: Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde, 1892, s. 133–136.
M. Wehrmann, Von Stettiner Ärzten älterer Zeit, w: Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde, 1909, s. 114- 121.
M. Wehrmann, Ein rheinischer Humanist in Pommern, w: Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde, 1904, s.178-182.
Wysoka pozycja dworska, przejawiająca się w zasiadaniu w czasie posiłków przy pierwszym stole wśród najważniejszych urzędników dworu, czy uzyskiwaniu tytułów radców dworskich, wynikała nie tylko z kompetencji zawodowych i koneksji rodzinnych, a przede wszystkim z faktu, iż lekarz dworski należał do kręgu uczonych reprezentujących przy władcy świat nauki. Snobistyczne ambicje renesansowych, świetnie wykształconych władców, skłaniały ich do otaczania się ludźmi równie dobrze wykształconymi, humanistami, znawcami filozofii, ezoteryki, o rozległej sieci kontaktów naukowo-towarzyskich w całej Europie. Takie cechy mieli lekarze zatrudnieni na dworach Gryfitów.
Oprócz lekarza na dworze zatrudniony był też „dobry, doświadczony cyrulik/Wundtarst/Wundarzt”. Cyrulicy określani bywali mianem chirurgów (Chirurgus) lub balwierzy. Warunkiem otrzymania angażu były rekomendacje i dobre świadectwa. Tak, jak na medyku i innych dworzanach, spoczywał na cyruliku obowiązek zawodowej dyskrecji. Miał być gotowy do pracy „tak w dzień, jak i w nocy”, a trudne zabiegi mógł przeprowadzać tylko za wiedzą lekarza i po konsultacji z nim. Zadaniem cyrulików było przede wszystkim opatrywanie ran, z tego powodu zabierani byli na polowania, gdzie do wypadków dochodziło najczęściej. Towarzyszyli książętom w podróżach; w podróży księcia Jana Fryderyka na dwór cesarski (1565-1566) w jego liczącym 75 osób orszaku znalazł się także „Asmus Lemmecke, Feldscherer oder Wundtartzt”. Niektórzy z chirurgów Gryfitów zyskiwali znaczną sławę, jak Antoni, znawca chorób oczu, o którego poradę zabiegał król Polski Zygmunt August. Chirurdzy pełnili najprawdopodobniej także rolę balsamistów.
Obowiązki farmaceutów dworskich określały ordynacje: mieli oni wykonywać swój zawód sumiennie, wytwarzać lekarstwa z wysokiej jakości, świeżych produktów, dbać o porządek w aptece, skrupulatnie odważać przypisane ingrediencje, zatrudniać wykwalifikowanych współpracowników. Pozycja społeczna aptekarza dworskiego, jako członka służby dworskiej była dość znacząca. Aptekarz, jego pomocnik (Geselle) wraz z apteką polową (feldapoteke) podlegał lekarzowi. Aptekę co kwartał kontrolował medyk, a co pół roku sprawdzał, czy zgromadzone w nich ingrediencje (Materialen) są świeże i dobrej jakości, niespełniające tych wymogów musiały być usunięte.
Dworską służbę zdrowia angażowano na kilkuletnie kontrakty. Lekarz Jana Fryderyka, doktor Bernhardus Metellus zatrudniony został 5 grudnia 1560 roku, początkowo na jeden rok, doktora Constantina Desideriusa Oesslera książę Jan Fryderyk 11 listopada 1583 roku zatrudnił na dwa lata, kontrakty były przedłużane, w roku 1596, 29 września otrzymał Ossler kontrakt na kolejne pięć lat, a w służbie Gryfitów faktycznie był do swej śmierci.
Literatura:
Archiwum Państwowe w Szczecinie, Zbiór Martina Wehrmanna, sygn. 149.
Deutsche Hofordnungen des 16. und 17. Jahrhunderts, hrsg. A. Kern, Bd I, Berlin 1905
A. Aurnhammer, Andreas Hiltebrand•- ein pommerscher Dichterarzt zwischen Späthumanismus und Frühbarock, w: Pommern in der Frühen Neuzeit: Literatur und Kultur in Stadt und Region, hrsg. W. Kühlmann, Tübingen1994, s. 199-225;
G. Bülow, Beitrag zur Krankheitsgeschichte Herzogs Bogislav XIV, w: Baltische Studien, AF, 1881, s. 327-331;
W. Bülow: Geschichte der Apotheke in Barth, w: Baltische Studien, AF, 1880, s. 249–251.
E. Dorsz-Szteke, Obowiązki służby zdrowia na dworze Barnima XI (1501–1573), w: Wiadomości lekarskie, 1977, nr XXX, z. 16, s. 1309- 1311;
E. Dorsz-Szteke, Wynagrodzenie służby zdrowia na dworze książąt szczecińskich w latach 1575–1621, w: Archiwum Historii Medycyny, 1978, nr 41, z. 1, s. 83-88.
M. Ferenc, Dwór Zygmunta Augusta. Organizacja i ludzie, Oświęcim 2014.
E. Jendreyczyk, Die Stettiner Apotheken im 16. und 17. Jahrhundert, w: Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde, 1926;
E. Jendreyczyk, Das älteste pommersche Apothekenprivileg, w: Apotheker –Zeitung, 21/1934;
E. W. Müller, Zur Geschichte der Apotheke in Barth, Baltische Studien AF, 1881, s. 191- 205.
V. N, Von einem pommerschen Arzte des 16. Jahrhundert, w: Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde, 1921, s. 27;
J. Podralski, Służba zdrowia na dworze książęcym w Szczecinie, w: Kronika Szczecina, 1999, s. 51-53.
M. Wehrmann, Zur Geschichte der Apotheke in Pommern, w: Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde, 1892, s. 133–136.
M. Wehrmann, Von Stettiner Ärzten älterer Zeit, w: Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde, 1909, s. 114- 121.
M. Wehrmann, Ein rheinischer Humanist in Pommern, w: Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde, 1904, s.178-182.
